Biologisch voedsel

Voedselproductie
Bij de productie van biologisch voedsel wordt zoveel mogelijk rekening gehouden met milieu, dier en mens. In allerlei voorschriften is vastgelegd wat daaronder wordt verstaan. Biologische producten zijn herkenbaar aan het EKO-keurmerk en/of de term ‘biologisch’ of vertalingen daarvan (organic, ökologisch, biologique).

De biologische landbouwnormen zijn gebaseerd op het behoud van milieu, natuur en landschap en het welzijn van dieren. Biologische boeren maken gebruik van natuurlijke bestrijdingsmiddelen en mest en geven dieren meer ruimte dan in de reguliere veehouderij gebruikelijk is. Kunstmest en chemisch-synthetische bestrijdingsmiddelen zijn verboden.
De ingrediënten voor biologische producten zijn zoveel mogelijk biologisch. In biologische producten is slechts een beperkt aantal additieven van natuurlijke oorsprong toegestaan. Zo zijn de meeste kleur-, geur- en smaakstoffen verboden.
Nergens in de productieketen wordt gentechnologie toegepast. Daarmee is niet alleen het gebruik van genetisch gemodificeerde ingrediënten, maar ook van genetisch gemodificeerde enzymen en diervoer uitgesloten.

Biologische landbouw gaat uit van natuurlijke processen:

• Dierwelzijn staat voorop. Dieren in de veehouderij krijgen de ruimte en de gelegenheid om gedrag te ontplooien dat eigen is voor de soort. Kippen moeten in het stof kunnen baden, varkens moeten in de grond kunnen wroeten en koeien moeten minimaal 120 dagen per jaar in de wei kunnen lopen.
• Biologische landbouw is grondgebonden. Gewassen worden uitsluitend geteeld op grond en bijvoorbeeld niet op water of op een kunstmatige ondergrond zoals steenwol. Het aantal dieren dat wordt gehouden is in evenwicht met het grondoppervlak. De mest moet kunnen worden gebruikt op het eigen land of op land van andere boeren in de streek zodat er geen mestoverschot ontstaat.
• De natuurlijke kringlopen van groei en bloei, afsterven en afbraak worden actief benut. Mest wordt verspreid over het land en zorgt voor voedingsstoffen voor de gewassen. Zo kan er op het land voedsel voor de mensen groeien en voer voor het vee. Niet-gemengde bedrijven als akkerbedrijven of varkenshouderijen werken met elkaar samen om een kringloop te vormen: de mest van het veebedrijf gaat naar het akkerbouwbedrijf en het akkerbouwbedrijf levert weer stro en voer aan het veebedrijf.
• De biologische landbouw gebruikt geen chemisch-synthetische meststoffen (kunstmest) en chemisch-synthetische bestrijdingsmiddelen. In plaats van kunstmest worden dierlijke mest, groenbemesters, compost en mineralen gebruikt. Groenbemesters zijn gewassen als lupine en koolzaad. Om ziekten en plagen te bestrijden, wordt er bijvoorbeeld gebruik gemaakt van onkruid wieden en natuurlijke vijanden van plaaginsecten of schimmels. De nadruk ligt op het voorkómen van ziekten door gebruik te maken van ziekte-resistente rassen en door op een stuk land niet te lang achtereen hetzelfde gewas te verbouwen (vruchtwisseling). Verder kunnen er bestrijdingsmiddelen van natuurlijke herkomst worden gebruikt.
• Diergeneesmiddelen mogen alleen worden gebruikt om ziektes te genezen, niet om ziekten te voorkomen (uitgezonderd wettelijk verplichte inentingen). De leefomstandigheden van het dier zijn erop gericht de natuurlijke weerstand zoveel mogelijk te bevorderen.
• Gentechnologie, het veranderen van de genen van gewassen en/of dieren, is niet toegestaan in de biologische landbouw. Dit wordt in strijd geacht met het natuurlijke karakter van de biologische landbouw.
  Biologische producten

Biologische producten moeten zo natuurlijk mogelijk zijn. Daarom gelden voor de verwerking van biologische ingrediënten tot biologische producten extra regels:

• Biologische producten met meerdere ingrediënten bevatten hooguit vijf procent niet-biologische ingrediënten.
• Biologische producten bevatten zo min mogelijk additieven (hulpstoffen). Er is slechts een beperkt aantal additieven van natuurlijke oorsprong toegestaan. Het criterium is dat additieven technologisch onmisbaar moeten zijn. In biologische producten zitten om die reden geen kleur-, geur- en smaakstoffen.
• Bij de biologische productie mogen geen genetisch gemodificeerde organismen worden gebruikt of producten die daarvan zijn afgeleid, zoals enzymen.
• Bij de productie worden zo min mogelijk proceshulpstoffen gebruikt. Bij de biologische productie zijn alleen hulpstoffen toegestaan die technologisch onmisbaar zijn. Zo mag biologische suiker niet gebleekt worden en wordt biologische margarine niet met een hulpstof gehard.
• Biologische producten worden niet doorstraald. Doorstraling is een conserveringsmethode die de biologische landbouw afwijst omdat deze methode niet natuurlijk geacht wordt.
   

Is biologisch voedsel gezonder?
Mensen kopen biologische producten onder meer vanwege de smaak en omdat ze denken dat deze producten gezonder zijn dan niet-biologische producten.
Onderzoek naar individuele producten laat zien dat biologische producten in het algemeen minder resten van bestrijdingsmiddelen bevatten en soms minder nitraat dan gangbare producten. In sommige biologische producten zijn hogere gehaltes gemeten aan vitamines en mineralen. Van biologische melk is aangetoond dat de melk tot 4x hogere gehaltes meervoudig onverzadigde vetzuren bevat. Dit komt omdat biologische koeien zomers gegarandeerd buiten lopen en gevarieerd gras en kruiden eten. Deze koeien zijn trouwens ook minder vaak ziek. Ook zit er soms minder water in biologische producten.
In het algemeen is volgens de officiële wetenschappelijke standaards nog niet hard aangetoond dat biologisch voedsel gezonder is dan ‘gewoon’ voedsel, maar de aanwijzingen stapelen zich op. Duidelijk is wel dat biologische landbouw milieuvriendelijker is dan de gangbare, en dat is per saldo voor ons allen ook gezonder.

Is biologisch voedsel veiliger?
In algemene zin is biologisch voedsel niet veiliger of onveiliger dan gangbaar voedsel.
Op de volgende punten onderscheiden biologische producten zich positief:

• Biologische groenten en vruchten bevatten in het algemeen minder resten van bestrijdingsmiddelen. De kans dat ze meer resten van bestrijdingsmiddelen bevatten dan wettelijk is toegestaan, is daardoor kleiner dan bij gangbare groenten en fruit.
• Biologische groenten bevatten soms minder nitraat dan producten uit de gangbare landbouw, mogelijk doordat ze beperkt worden bemest.
• De kans dat er te veel resten van diergeneesmiddelen in biologische melk- en vleesproducten zitten, is klein. Biologische boeren gebruiken minder structureel diergeneesmiddelen en wachten twee keer zo lang als ‘gewone’ boeren voordat een dier dat geneesmiddelen heeft gehad, wordt gemolken of geslacht, zodat een groter deel van het geneesmiddel uit het dier zal zijn verdwenen.
• In de biologische landbouw is er een kleinere kans dat bacteriën resistent worden tegen antibiotica. Antibiotica mogen in de biologische landbouw slechts in beperkte mate worden toegepast. Ze mogen niet worden gebruikt om ziekten bij gezonde dieren te voorkomen en ook niet om de groei te bevorderen.
• De kans op BSE is kleiner. Het gebruik van diermeel wordt gezien als de grootste besmettingsbron voor BSE. Diermeel werd gemaakt van slachtafval en verwerkt in veevoer. In het veevoer voor biologische runderen is nooit diermeel gebruikt.

Op de volgende punten onderscheiden biologische producten zich mogelijk negatief:

• In de biologische veehouderij is er een grotere kans dat dieren besmet worden met bacteriën of parasieten. Biologisch gehouden dieren kunnen naar buiten en komen daardoor in contact met dieren in de omgeving. Daardoor lopen ze meer kans besmet te worden met bijvoorbeeld salmonella of campylobacter of een parasiet. Overigens geldt dit ook voor producten uit andere (gangbare) houderijsystemen waar de dieren een uitloop hebben, zoals bij scharrel-met-uitloopeieren, graseieren en scharrelvlees. Uit onderzoek (2003) van de Consumentenbond bleek biologische kip niet zwaarder besmet met campylobacter dan gewone kip. In dit onderzoek werd op biologische kipproducten iets minder salmonella aangetroffen. Dieren die buiten lopen en een normaal diergedrag kunnen vertonen hebben over het algemeen meer weerstand.
• Vastgesteld is dat biologische eieren van kippen met uitloop gemiddeld meer dioxine bevatten dan niet-biologische. Een mogelijke verklaring is dat biologische kippen buiten wormen uit de grond oppikken. Deze wormen hebben dioxine in hun lijf door de luchtvervuiling.

Regelgeving
Biologische producten moeten aan dezelfde kwaliteitseisen voldoen als gangbare producten. Daarnaast zijn er extra eisen om het predikaat ‘biologisch’ te mogen voeren.

Keurmerken en benamingen
De term ‘biologisch’ op de verpakking van een in Europa gekocht product, geeft aan dat het levensmiddel in elk geval voldoet aan de Europese regelgeving voor biologische producten.
Begrippen als ‘biologisch’, ‘ecologisch’, ‘reform’, ‘vegetarisch’, ‘natuurlijk’ en ‘milieuvriendelijk’ worden nogal eens met elkaar verward. ‘Biologisch’ is echter een wettelijk beschermde term; ‘ecologisch’, ‘reform’, ‘vegetarisch’, ‘natuurlijk’ en ‘milieuvriendelijk’ zijn dat niet.

Keurmerken
Alle boeren, fabrikanten en importeurs in Nederland die biologische producten produceren, verwerken, verduurzamen, verpakken of importeren, zijn verplicht zich te laten controleren door Skal. Wanneer Skal de productiewijze goedkeurt, mogen ze het EKO-keurmerk voeren. Verplicht is dat niet. Maar een product mag zich alleen biologisch noemen als het dat ook is en is gecontroleerd.